Powtarzamy do egzaminu gimnazjalnego - part 1:) ŚWIAT LITERACKI:)

* więcej takich przydatnych tabeli można znaleźć na stronie: http://wersus.com.pl/index.php?page=shop.product_details&flypage=shop.flypage_foto&product_id=381&category_id=111&manufacturer_id=0&option=com_virtuemart&Itemid=38

Zajrzyjcie !:)


 UKŁADY RYMÓW:

• rymy parzyste (aabb)

• rymy przeplatane, inaczej krzyżowe (abab)

• rymy okalające (abba)

 

Przykład rymów parzystych:

Fraszki to wszystko, cokolwiek myślimy, (a)

Fraszki to wszystko, cokolwiek czynimy; (a)

Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy, (b)

Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy. (b)

Jan Kochanowski, "O żywocie ludzkim"

 

Przykład rymów przeplatanych:

O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa, (a)

W brązie zachodu kute wieczornym promieniem, (b)

Nad wodą, co się pawich barw blaskiem rozlewa, (a)

Pogłębiona odbitych konarów sklepieniem. (b)

Leopold Staff, "Wysokie drzewa"

 

Przykład rymów okalających:

Leżysz zabity i jam też zabity, (a)

Ty - strzałą śmierci, ja - strzałą miłości, (b)

Ty krwie, ja w sobie nie mam rumianości, (b)

Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.” (a)

Jan Andrzej Morsztyn, "Do trupa"

 *http://www.womkat.edu.pl/files/standaryzacja/grupa69/Pogan%20Jolanta/rodzaje_i_ukady_rymw.html

 RODZAJE RYMÓW:

W poezji polskiej rym jest ściśle związany z akcentem, a zatem wyróżniamy przede wszystkim:

• rymy żeńskie (najczęstsze): posługujące się akcentem paroksytonicznym (czyli na przedostatnią sylabę), np. moda - uroda, występują w wierszu sylabicznym,
• rymy męskie: posługujące się akcentem oksytonicznym (na ostatnią sylabę), np. sąd - błąd, dłoń - skroń, występują w wierszu sylabotonicznym,
• rymy daktyliczne (bardzo rzadko występujące), posługujące się akcentem proparoksytonicznym (na trzecią sylabę od końca), np. chodziłbyś - zrobiłbyś, przezroczysta - ognista, zakochać - rozszlochać.

W zależności od umiejscowienia wyróżniamy:

• rymy końcowe - występują najczęściej, umieszczane są na końcu wersu,
• rymy wewnętrzne - występują w środku wersu (np. w "Bogurodzicy"), najczęściej są to rymy średniówkowe,
• rymy inicjalne - występują bardzo rzadko, jest to rym na początku wersu.

Inne:

• rymy dokładne, np. wodzie - lodzie, boju - pokoju,
• rymy niedokładne (wśród nich wyróżniamy np. asonans - rym oparty na identyczności samogłoskowej, np. woda - droga, i konsonans - rym oparty na identyczności spółgłoskowej, np. warg - dróg). Rozwinęły się w poezji dwudziestolecia międzywojennego, obecnie występuje powszechnie w wierszu wolnym,
• rymy gramatyczne - utworzone z wyrazów, których współbrzmienie wynika z identyczności końcówek gramatycznych (np. dwa czasowniki: myślimy - robimy, chodzi - rodzi, lub dwa rzeczowniki: półmiskami - gromadami, gromady - osady),
• rymy niegramatyczne - utworzone z wyrazów należących do różnych kategorii gramatycznych lub różniących się formą gramatyczną (np. liczbą, osobą, przypadkiem, czasem itp.), np. kwili - chwili, ginę - przyczynę,
• rymy bogate - obejmujące wiele głosek (męczeństwa - społeczeństwa),
• rymy składane - bab ryk - fabryk, panie - na nie,
• rymy banalne (częstochowskie) - blizna - ojczyzna, kocham - szlocham,
• rymy wyszukane, egzotyczne - powstałe przez niezwykły dobór wyrazów: kształcie - miał cię, farby - znał by, trytonów - pantalonów.

 *http://www.interklasa.pl/portal/index/strony?mainSP=subjectpages&mainSRV=jpolski&methid=17806924&page=subpage&article_id=320989&page_id=19553

Łatwiejsze wytłumaczenie: 

• Żenskie - rymujące się wyrazy muszą być co najmniej dwusylabowe.

Goście weszli w porzadku i stanęli ko-łem
Podkomorzy najwyższe brał miejsce za sto-łem.

• Męskie - rymują się wyrazy jednosylabowe, np.

I tych klonów pod śniegiem rząd (...)
Miła moja! Wesołych Świąt!

• Dokładne - mają identycznie rymujące się cząstki.

Młodości! ty nad pozio-my
Wylatuj, a okiem słoń-ca
Ludzkości całe ogro-my
Przeniknij z konca do koń-ca.

• Niedokładne - opierają sie na przyblizonej zgodności brzmieniowej rymujacych się cząstek. Rymy te coraz częściej spotykamy we współczesnej poezji, np.

Tu nie pomoze nic...
a cóż ja znaczę!
ten sam sen, ten sam błysk,
sredbrne akacje.

• Gramatyczne - opierają się na identyczności form gramatycznych, dowodzą kunsztowności poetyckiej, np.:

Martwe znasz prawdy, nie znane dla ludu,
widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce,
Nie znasz prawd żywych, nie zobaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!

• Niegramatyczne - poeta nie przetrzega w doborze rymów żadnych zasad. Takie rodzaje rymów są charakterystyczn dla poezji nowatorskiej, której twórcy odchodzą od tradycyjnych sytsemów wierszowych.

ŚRODKI POETYCKIE I ICH FUNKCJE SĄ DOSYĆ ŁATWO WYJAŚNIONE NA STRONIE:

 http://polakna5.blox.pl/html/1310721,262146,21.html?401048

Proszę o przypomnienie sobie podstawowych środków poetyckich, stylistycznych:

 metafora, epitet, porównanie, apostrofa, anafora, antyteza, pytanie retoryczne, antyteza, symbol, alegoria, onomatopeja (dźwiękonaśladownictwo), neologizmy, archaizmy, uosobienie, animizacja, eufemizmy, powtórzenia, przerzutnia.

Proszę zwrócić również uwagę na odmiany liryki!!!:)



W przypadku jakichkolwiek pytań można zgłaszać się do mnie osobiście w szkole! :) Na najbliższych lekcjach języka polskiego, rozdam przygotowane przeze mnie ćwiczenia, gdzie będziemy ćwiczyć wskazywanie środków i ich funkcji w tekstach poetyckich!

Pozdrawiam W.G.:)