Powtarzamy do egzaminu gimnazjalnego -part 2. :) WYPOWIEDZENIA

I. ZDANIA WSPÓŁRZĘDNIE ZŁOŻONE: 



1. Pamiętamy, że zdanie złożone musi zawierać więcej niż jedno orzeczenie. 

2. Zdania współrzędnie złożone określamy przede wszystkim za pomocą spójników, które łączą zdania składowe. 

3. Wyróżniamy cztery rodzaje zdań współrzędnie złożonych: 

a).    Łączne – jedna część zdania łączy się z treścią drugiego zdania składowego.

Np. Jadę na rowerze i podziwiam widoki. 

Spójniki: i , oraz, tudzież, zarazem, także, ni, ani.

 wykres: __1__....__2__

 b).  Rozłączne - zdania składowe wykluczają się wzajemnie.

Np. Zjem obiad albo wypiję koktajl.

Spójniki: albo, lub, bądź.

  

 wykres: __1__<....>__2__

c). Wynikowe - jedna czynność wynika z drugiej.

Np.  Jest zimno, więc ludzie ubierają się cieplej.

Spójniki:  więc, zatem, toteż, dlatego.

  wykres: __1__>....>__2__

    d). Przeciwstawne - czynności przeciwstawiają się sobie.

Np. Nie miała już siły wspinać się, ale walczyła do końca.

    

 Spójniki:  ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast.

     

wykres: __1__>....<__2__




II  ZDANIA PODRZĘDNIE ZŁOŻONE:

Zdanie podrzędnie złożone – zdanie złożone z wielu zdań składowych, w którym jedno z nich (zdanie podrzędne) wynika z drugiego (zdania nadrzędnego) i zastosowane samodzielnie nie zachowuje sensu, np. Okazało się, że pisały o tym wszystkie gazety. Zdania składowe oddziela się przecinkiem.

Rodzaje zdań podrzędnie złożonych:

• przydawkowe (jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? ile? czego? z czego?) – np. Usta, które kłamią, zabijają duszę. (Usta, jakie? które kłamią, zabijają duszę.)
• dopełnieniowe (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?) – np. Wiem, że nic nie wiem. (Wiem, o czym? że nic nie wiem.) Odpowiadają na pytania przypadków zależnych, oprócz mianownika i wołacza.
• orzecznikowe (kim jest? czym jest? jaki jest?) – np. Nie byłem zawsze taki, jaki jestem. (Nie byłem zawsze taki, nie byłem jaki? jaki jestem.)
• podmiotowe (kto? co?) – np. Kto się uczy, ten zda egzamin. (Ten zda egzamin, kto? kto się uczy.)  
• okolicznikowe:
• miejsca (gdzie? skąd? dokąd? którędy?) – np. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga. (Tam sięgaj, gdzie? gdzie wzrok nie sięga.)
• czasu (kiedy? jak długo? w jakim czasie? dopóki? odkąd?) – np. Nie mów, kiedy cię nie poproszą. (Nie mów, kiedy? kiedy cię nie poproszą.)
• sposobu (jak? w jaki sposób?) – np. Wykonał zadanie, stosując najprostszą metodę. (Wykonał zadanie, jak? stosując najprostszą metodę.)
• przyczyny (dlaczego? z jakiej przyczyny? z jakiego powodu?) – np. Młodzież została zdemoralizowana, ponieważ wpłynęła na nią pop-kultura. (Młodzież została zdemoralizowana, dlaczego? ponieważ wpłynęła na nią pop-kultura.)
• celu (po co? w jakim celu?) – np. Żołnierze wyruszyli, by walczyć na wojnie. (Żołnierze wyruszyli, w jakim celu? by walczyć na wojnie.)
• przyzwolenia (mimo co? mimo czego? wbrew czemu?) – np. Dostał piątkę, mimo że popełnił błędy. (Dostał piątkę, mimo czego? mimo że popełnił błędy)
• warunku (pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?, w razie czego?) Wstęp jest dozwolony pod warunkiem, że kieszenie zostaną opróżnione. (Wstęp jest dozwolony pod warunkiem, pod jakim warunkiem? że kieszenie zostaną opróżnione.)
• Przykłady wykresów zdań podrzędnych wyrazów:

  __1__                    __2__       __1a__       __1b__        __1__
       .                  .                  .     .                   .
       .                  .                  .     .                   .
       .__2__        __1__.                  .__2__.                   .__2__     
                                                                             .
                                                                             .  .__3 __ 

  III Zdania wielokrotnie złożone
  
  Zdanie wielokrotnie złożone – składa się z co najmniej trzech zdań składowych, które mogą być w stosunku do siebie złożone współrzędnie lub podrzędnie( lub i współrzędnie i podrzędnie), np.
  
  
  
  (1) Lubię filmy, (2) ale wolę czytać powieści Jane Austin, (3) dlatego teraz wybieram się do biblioteki.
  
   
  
  Zdanie 1 – zdanie główne;  Zdania 1 i 2 – złożone współrzędnie przeciwstawne; Zdania 2 i 3 – złożone współrzędnie wynikowe.
  
  (1) Obiecała mi,
                           (co?) (2) że się ze mną spotka,  (pod jakim warunkiem?) (3) jeśli tylko upora się z nadrobieniem zaległości.
           
  Zdanie wielokrotnie złożone
  zdanie 1 – zdanie główne, zdanie nadrzędne do zdania 2;
  zdanie 2 – zdanie podrzędne do zdania 1 dopełnieniowe; zdanie nadrzędne do zdania 3;
  zdanie 3 – zdanie podrzędne do zdania 2 okolicznikowe warunku.
   
  
  (1) Podoba mi się malarstwo, (2) więc pójdę do galerii, (3) żeby obejrzeć najnowszą wystawę.                                                                             po co?  
  
  Wypowiedzenie wielokrotnie złożone
  
  Zdanie 1 – zdanie główne;
  Zdania 1 i 2 – złożone współrzędnie wynikowe;
  Zdanie 2 – nadrzędne do wypowiedzenia 3;
  Wypowiedzenie 3 – podrzędne do zdania 2 okolicznikowe celu.
  
  
  

  

  
  

  IV IMIESŁOWOWY RÓWNOWAŻNIK ZDANIA

  
  

  
  
  Czasem jest tak, że zdanie podrzędne zamiast normalnego orzeczenia (myślał, pisał, wiał) ma imiesłów (myśląc, pisząc, wiejąc). Wtedy właśnie mamy do czynienia z imiesłowowym równoważnikiem zdania podrzędnego.
  
  
  

  imiesłowowy równoważnik             zdanie nadrzędne
  zdania podrzędnego         
                              Janek zapomniał o bożym świecie.
  Myśląc o Joasi,
  
  imiesłowowy równoważnik             zdanie nadrzędne
  zdania podrzędnego         
                                             zapłakał rzewnie.Sprawdziwszy stan konta, 
  
  imiesłowowy równoważnik             zdanie nadrzędne
  zdania podrzędnego         
                                     wpadł do dziury przy drodze.Biegnąc do domu,
  
  imiiesłowowy równoważnik        zdania współrzędne względem siebie
  zdania podrzędnego                  i nadrzędne względem imiesłowowego równoważnika zdaniarzędne

                              Marcin podarł go i wyrzucił do kosza.
  Napisawszy list, 

  
  

  
  
   Mówiąc o imiesłowowym równoważniku zdania, mamy na myśli tylko imiesłowy przysłówkowe uprzednie (usłyszawszy, wykrzyczawszy) lub współczesne (pisząc, krzycząc). 
  
  
  
  Imiesłowowe równoważniki zdania możemy przekształcać w zdania, jeśli imiesłów zastąpimy osobową formą czasownika i wprowadzimy jeden ze spójników podrzędności:
     ponieważ, dlatego, że, bo, kiedy np. 
  
     Kacper i Igor zmęczyli się, wchodząc na Giewont.
     wypowiedzenie złożone z imiesłowowym równoważnikiem zdania
     Kacper i Igor zmęczyli się, kiedy wchodzili na Giewont.
     zdanie złożone podrzędnie z podrzędnym okolicznikowym czasu.
  
  • Imiesłowowe równoważniki zdania zawsze oddzielamy przecinkiem od zdania składowego.
  • Zamieniając zdania złożone na konstrukcje z imiesłowowym równoważnikiem, przeważnie używamy

  • imiesłowów współczesnych (jeśli dwie czynności przebiegają w tym samym czasie)
    Sprzątając pokój słuchałem muzyki. (w tym samym czasie)
  • albo imiesłowów przysłówkowych uprzednich (jeśli jedna z nich jest wcześniejsza)
    Napisawszy list, poszedłem na pocztę. (najpierw napisałem list, potem poszedłem na pocztę.

  
  Imiesłowowy równoważnik zdania zaznaczamy na wykresie falowaną linią!
  
  Przykład wykresu zdania podrzędnie złożonego z imiesłowowym równoważnikiem zdania:
  
  
  

  

  
  
  Żródło:  http://www.aleklasa.pl/gramatyka-testy-na-egzaminie/skladnia/1320-imieslowowy-rownowaznik-zdania